Zwiększanie konkurencyjności firm sektora MSP poprzez środki z UE

Wstęp

Wzrost konkurencyjności mikro i małych przedsiębiorstw jest jednym z ważniejszych czynników dynamicznego rozwoju przedsiębiorczości w państwie. Wobec akcesji Polski do struktur Unii Europejskiej, większego znaczenia nabrał wzrost konkurencyjności polskich firm na rynkach unijnych. Rozwój działalności na tych rynkach jest jednym ze sposobów na budowanie silnej firmy, która będzie miała szansę ekspansji na szersze, niż regionalny rynki. Taka ekspansja wymaga odpowiednich zasobów, które nie zawsze znajdują się w posiadaniu mikro i małych przedsiębiorstw. Jednym ze sposobów na pozyskanie tych zasobów, jest ich sfinansowanie ze środków Funduszy Unijnych. W artykule dokonano przeglądu dostępnych dla przedsiębiorców w latach 2004-2006 Funduszy. Następnie przedstawiono stopień dotychczasowego wykorzystania środków Unijnych. W kolejnych rozdziałach wskazane są szanse i zagrożenia, jakie wiążą się z pozyskiwaniem środków z Funduszy Unijnych. W podsumowaniu dokonana zostaje ocena wpływu stopnia wykorzystania Funduszy Unijnych na konkurencyjność firm sektora MSP.

Programy umożliwiające wsparcie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw

Środki pomocowe przeznaczone dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw można podzielić na te, które pozwalają finansować usługi doradcze i szkoleniowe (tzw. „projekty miękkie”) oraz działania inwestycyjne (tzw. „projekty twarde”)[1].Obecnie przedsiębiorcy rozliczają lub też realizują projekty, na których realizację środki pochodzą z funduszy, które zostały uruchomione na okres 2004-2006.

Spośród programów, do których dostęp przedsiębiorcy uzyskali wraz przystąpieniem Polski do struktur Unii Europejskiej, a które to programy pozwalają na zwiększanie konkurencyjności przedsiębiorstwa na rynku europejskim, należy wymienić:

–   Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP)[2];

– Zintegrowany Program Rozwoju Regionalnego (ZPORR)[3].

Pierwszy z wyżej wymienionych programów, jest najbardziej znanym wśród przedsiębiorców, jak i najbardziej adekwatnym do procesu zwiększania konkurencyjności firmy poprzez inwestycje. W szczególności Działanie 2.3 „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez inwestycje”, jest skierowane do małych i średnich przedsiębiorstw. Celem tego działania jest zwiększenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez unowocześnienie ich oferty produktowej i technologicznej[4].

W ramach Działania, dofinansowanie w zakresie inwestycji udzielane jest mikro, małym i średnim przedsiębiorcom, którzy posiadają siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku mikroprzedsiębiorców, dofinansowanie może być udzielane, jeżeli działalność gospodarcza jest wykonywana od co najmniej 3 lat lub jest oparta na wykorzystaniu zaawansowanych technologii[5] o znaczącym potencjale rynkowym.

W ramach Działania wspierane są inwestycje w środki trwałe, związane z utworzeniem nowego przedsiębiorstwa, rozbudową istniejącego przedsiębiorstwa, lub realizacją w istniejącym przedsiębiorstwie, działań polegających na dokonywaniu zasadniczych zmian produktów, lub procesu produkcyjnego, w szczególności poprzez racjonalizację, dywersyfikację lub modernizację, oraz inwestycje w wartości niematerialne i prawne, związane z transferem technologii drogą nabycia praw patentowych, licencji, know-how, w tym nie opatentowanej wiedzy technicznej[6].

Drugim, z wyżej wymienionych programów, jest ZPORR. W jego ramach, szczególne znaczenie dla przedsiębiorców ma działanie 3.4, skierowane do mikroprzedsiębiorstw[7]. Celem Działania jest zwiększenie konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw, poprzez zwiększenie zdolności inwestycyjnej, w początkowym okresie ich funkcjonowania[8]. Jest ono najbardziej przystępnym w realizacji działaniem, skierowanym do nowopowstałych firm. Wytyczne zezwalają na dość szeroki zakres inwestycji. W ramach Działania można uzyskać dofinansowanie zarówno na zakupy środków trwałych, jaki i remont pomieszczeń służących do prowadzenia działalności gospodarczej (co stanowi wyjątek wśród programów finansujących), a nawet zakup środków transportu (co jest nowością w edycji Działania na rok 2006). Realizując wszystkie zakupy, przedsiębiorcy muszą spełniać szereg wymagań, które zawarte są w wytycznych dla wnioskodawców ubiegających się o dofinansowanie w ramach  Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego. Postawa instytucji wdrażających Działanie, w kolejnych edycjach konkursów jest jednak coraz bardziej przyjazna Beneficjentom. Stąd też stopień wykorzystania tych środków powinien w kolejnych edycjach wzrastać.

Stopień wykorzystania środków pomocowych przez mikro, małych i średnich przedsiębiorców

Po akcesji Polski do Unii Europejskiej, wartość środków pomocowych, będących do wykorzystania przez przedsiębiorców, znacznie wzrosła. Niepokój budził początkowo fakt, że tylko znikoma część spośród nich, była zagospodarowana w latach 2004-2005. Całkowita wartość wkładu Wspólnoty na pokrycie wartości projektów złożonych od rozpoczęcia najpopularniejszego wśród przedsiębiorców programu SPO WKP do końca stycznia 2005 r. wyniosła 883,582,071 euro, co stanowi ok. 302% zobowiązań na rok 2004 i ponad 70% na lata 2004-2006. Od początku rozpoczęcia programu do 31 stycznia 2005 r. Wartości podpisanych umów (podjętych decyzji) wzrosła o 65,360,189 euro, co stanowi ok. 22% alokacji na rok 2004 i 5,22% na cały okres programowania 2004-2006. Zrealizowane płatności z konta programu wyniosły 318,461 Euro, co stanowi 0,11% zobowiązań na rok 2004 i 0,03% zobowiązań na lata 2004-2006. Dane te nie dotyczą Działania 2.1 i 2.3, z których środki przeznaczone są dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw[9]. Nie zrealizowano dotychczas żadnych płatności w ramach tych Działań.

W ramach ZPORR natomiast, do końca stycznia 2005 r. złożono 5749 wniosków (liczba po ocenie formalnej) na kwotę 4 121 838 091 Euro współfinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego, co stanowi 141% alokacji na lata 2004 – 2006. W ramach programu podpisano 1041 umów na kwotę 404 150 148 Euro, co stanowi 13,6% zobowiązań na lata 2004-2006. Proces objął wszystkie działania poza działaniem 1.6 Rozwój transportu publicznego w aglomeracjach i działania 3.4 Mikroprzedsiębiorstwa[10].

Obraz, jaki wyłaniał się z powyższych danych, był bardzo niepokojący. Nie dość, że wykorzystanie środków w omawianych powyżej programach było śladowe, to w programach przeznaczonych dla najmniejszych firm, w przypadku SPO WKP było zerowe, a w przypadku ZPORR wynosiło 35%. Różnice pomiędzy środkami dostępnymi a wykorzystanymi, pokazane zostały w Tabeli 1.

Tabela 1. Dostępność i poziom wykorzystania środków z funduszy UE w wybranych działaniach

Nazwa działania / numer

Alokacja środków UE w Euro w latach:

 2004 – 2006

Wsparcie z funduszy UE

(w Euro) w odniesieniu do złożonych wniosków

Wsparcie z funduszy UE w odniesieniu do złożonych wniosków, jako procent alokacji

 na  lata 2004-2006

Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprze doradztwo

2.1

23 170 910

0

0,00%

Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje

2.3

251 328 757

0

0,00%

Mikroprzedsiębiorstwa

3.4

56 494 658

19 772 615

35,00%

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.funduszestrukturalne.gov.pl

Jak się jednak okazało wraz z kolejnymi edycjami poszczególnych programów, zarówno umiejętności przedsiębiorców, jak i wiedza na temat rozliczania funduszy wśród administracji samorządowej znacznie wzrosły. Poskutkowało to, znacznym wzrostem wykorzystania tych środków w roku 2006. Wykorzystanie funduszy unijnych dla wybranych działań na dzień 31-12-2006 przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Wykorzystanie funduszy unijnych dla wybranych działań na dzień 31-12-2006

Nazwa priorytetu / działania

Zobowiązania na 2004 r. pomniejszone o zaliczkę w tys. EUR (7,5% alokacji 2004-6)

Zobowiązania na 2004 r. w tys. EUR (23,5% alokacji 2004-6)

Wydatki z funduszy strukturalnych do końca 2006r. w tys EUR*

% realizacji zobowiązań 2004-6

ZPORR (p. I, III i IV)

186 328

591 128

1 064 611

42,02

SPO WKP

92 142

292 318

 306 803

24,52

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.mrr.gov.pl/Aktualnosci/konferencja_190107.htm

Należy podkreślić, że biorąc pod uwagę wartość inwestycji, w ramach SPO WKP realizowane są duże – jak na polskie warunki –  inwestycje[11], w ramach ZPORR Działanie 3.4 – inwestycje znacznie mniejsze[12]. Dynamika rozwoju mikro i małych przedsiębiorstw, w oparciu o dofinansowanie z funduszy UE, pozostawia więc wiele do życzenia.

Szanse i zagrożenia dla przedsiębiorstw sektora MSP przy pozyskiwaniu Funduszy Unijnych

Rozpatrując szanse płynące wraz z pozyskiwaniem środków z funduszy Unii Europejskiej, należy wymienić przede wszystkim możliwości wzrostu konkurencyjności polskich firm na rynkach europejskich. Konkurencyjność ta może wzrastać zarówno poprzez inwestycje w środki trwałe, jak i zwiększanie potencjału opartego na wiedzy. Dostosowywanie się polskich firm do poziomu, jaki istnieje obecnie w państwach tzw. „starej Unii”, będzie procesem długotrwałym, lecz szansą na jego przyspieszenie są właśnie fundusze pomocowe.

Nie sposób jednak, nie dostrzec zagrożeń, jakie niesie ze sobą pozyskiwanie takiej pomocy. Opieranie rozwoju firmy, na założeniach dotyczących pozyskania środków z UE jest ogromnie ryzykowne. W obliczu barier administracyjnych, jakie stawiane są przed przedsiębiorcą, nawet najlepsze projekty, mogą nie doczekać się realizacji. Bardzo zaostrzone wymagania, co do sprawozdawczości z realizowanych inwestycji, niosą za sobą niebezpieczeństwo zobligowania przedsiębiorcy, do zwrotu otrzymanego wcześniej dofinansowania. To zaś może w wielu przypadkach, doprowadzić do upadłości firmy. Obawy związane z pozyskiwaniem funduszy z Unii Europejskiej, przejawiają się w opiniach przedsiębiorców. Przyczyny nieubiegania się o dofinansowanie z funduszy pomocowych przedstawione zostały na Wykresie 1.

Podsumowanie

Dotychczasowe doświadczenia związane z pozyskiwaniem funduszy z Unii Europejskiej, wskazują na ich znaczny wpływ na wzrost konkurencyjności polskich przedsiębiorstw na rynkach europejskich. Wciąż jednak, ze względu na utrudniony dostęp do środków z Funduszy Unijnych, większość firm umacnia swoją pozycję konkurencyjną w oparciu o środki własne lub pochodzące z innych, niż unijne, źródeł[13]. Przed tymi przedsiębiorcami, którzy zdecydowali się, mimo licznych utrudnień, na wsparcie z Unii Europejskiej, stoi jeszcze wiele przeszkód, na drodze od pozytywnej oceny projektu inwestycyjnego, do refundacji poniesionych wydatków. Jednak z każdą kolejną edycją konkursów rozpisywanych w ramach poszczególnych Programów i Działań, wzrasta zarówno świadomość przedsiębiorców, co do wymagań stawianych przez jednostki wdrażające, jak i poprawia się nastawienie tych instytucji do Beneficjentów. Utrzymanie się tej tendencji, pozwoli na wzrost dynamiki rozwoju polskich mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, których kondycja jest miernikiem kondycji całej gospodarki.

Literatura:

1. Bokajła W., Dziubka K., Unia Europejska-leksykon integracji, Wyd. Europa, Wrocław 2003;

2. Jankowska A., Kierzkowski T., Knopik R.: Fundusze pomocowe dla Polski po akcesji – fundusze strukturalne i fundusz spójności, PARP, Warszawa 2003;

3. Kawecka-Wyrzykowska E., Synowiec E., Unia Europejska-Przygotowania Polski do członkostwa, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001;

4. Skowronek-Mielczanek A.: Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania., C.H.HBECK, Warszawa 2003;

5. Żółtowski T.: Biznes i nauka w materiałach konferencyjnych „Innowacyjna Polska – Wyzwania Przyszłości”, Ecorys, Warszawa 2005;

6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 6 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004-2006  Dz. U. Nr 197, poz. 2023;

7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 11 stycznia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004 – 2006, Dz. U. Nr 9, poz. 63;

8. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 6 września 2004 r. w sprawie przekazywania i zwrotu środków na prefinansowanie Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, Dz. U. Nr 202, poz. 2070;

9. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, Dz. U. Nr 123, poz. 1291;

10. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sprawozdań o udzielonej pomocy publicznej oraz sprawozdań o zaległych należnościach przedsiębiorców z tytułu świadczeń na rzecz sektora finansów publicznych, Dz. U. Nr 196, poz. 2014;

11. http://www.parp.gov.pl;

12. http://www.funduszestrukturalne.gov.pl.

13. http://www.mrr.gov.pl

Summary:

The article shows how SME can develop on the EU market using the EU founds. It contains also explanation of low using the EU founds . The article compares ways of accessing EU founds programs. It describes also chance and threaten for Micro- and Small sized Enterprises in Poland using the EU founds in theirs business.

[1] T. Żółtowski: Biznes i nauka w materiałach konferencyjnych „Innowacyjna Polska – Wyzwania Przyszłości”, Ecorys, Warszawa 2005, s. 39-42

[2] środki na dofinansowanie inwestycji realizowanych w ramach tego programu pochodzą z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

[3] współfinansowany z zasobów Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS)

[4] http://www.parp.gov.pl

[5]Zgodnie z definicją, która zamieszczona została w Uzupełnieniu do Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw”, poprzez nowo powstałą firmę opartą na wykorzystaniu zaawansowanych technologii rozumie się przedsiębiorstwo prowadzące działalność gospodarczą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres nie dłuższy niż 3 lata, które produkuje wyroby lub świadczy usługi w oparciu o nową technologię (tj. stosowaną w Polsce nie dłużej niż 3 lata

[6] Wytyczne dla wnioskodawców ubiegających się o dofinansowanie w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, Ministerstwo Gospodarki i Pracy

[7] http://www.zporr.gov.pl

[8] ze wsparcia w ramach działanie mogą skorzystać podmioty, które rozpoczęły działalność gospodarczą nie wcześniej niż 36 miesięcy przed dniem złożenia wniosku, a ponadto, w ostatnim zakończonym roku obrotowym oraz w roku obrotowym, w którym jest składany wniosek zatrudniały średniorocznie mniej niż 10 pracowników, oraz osiągnęły roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów Euro, lub sumy aktywów ich bilansu sporządzonego na koniec jednego z dwóch wymienionych lat obrotowych nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów Euro

[9] http://www.funduszestrukturalne.gov.pl

[10] Ibidem.

[11] dofinansowanie do inwestycji może wynosić do 1,2 mln PLN

[12] dofinansowanie do inwestycji nie może przekroczyć 50 tys. EUR

[13] A. Skowronek-Mielczanek: Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania., C.H.HBECK, Warszawa 2003, s.58